Fleire tusen års båtbyggartradisjon
Oselvaren og tradisjonen med bruk og bygging, er oppført på UNESCO si prestisjefylte verdsarvliste for immateriell kulturarv, i kategorien beste vernepraksisar. Kunnskapen om bygging av oselvar er ein del av den nordiske klinkbåttradisjonen.
Det er Os kommune, Hordaland fylkeskommune og Os båtbyggjarlag som står bak Stiftinga Oselvarverkstaden. Føremålet er å ta vare på oselvaren og den gamle båtbyggartradisjonen.
Om tradisjonen og kunnskapen
Oselvaren er ein smekker åpen bruksbåt, mjukt bygd av tynne materialar og berre tre bordgangar. Båten har tradisjonelt vore brukt til transport og fiske. Han er kjend som ein særs lett robåt og snøgg seglar, og i tillegg som ein trygg båt.
Oselvaren er bygd av furu og eik, lengda kan variera frå 8-18 båtalner (totallengd 4,5-10,0 m). Ein båtal er ca 55 cm. Vanlegaste storleikane er færing (9-11 båtalner) og seksæring (11-13 båtalner), men ein kan òg finna både mindre og større utgåver. Færingar vert bygde med tre bordgangar og tre band med betar over dei to fremste. Større båtar kan òg ha kjølrenne (vanleg frå 11,5 båtalners lengd), meir innved, todelt børabord og todelt ripebord.
Oselvarverkstaden byggjer båtar og tek vare på det eldgamle båtbyggjarhandverket. Den tradisjonelle båtbyggjarkunnskapen om oselvaren er framleis særs detaljert og komplett. Slik kan oselvarbyggjarane bygge båtar med nett dei eigenskapane brukarane treng.
Nokre timar kvar dag kan publikum koma inn på verkstaden og snakka med båtbyggjarane og sjå på når dei arbeider. Verkstaden har òg ei utstilling i andre høgda som illustrerer historisk bygging og bruk.
Det er stor interesse kring oselvaren og mange lag og foreninger brukar oselvaren til kapproing og kappsegling.
Grupper frå private og offentlege verksemder, organisasjonar og undervisnings-institusjonar får omvising på Oselvarverkstaden. Niandeklassane ved skulane i Os vitjar verkstaden kvart år i samband med prosjektarbeid om oselvaren, dette som eit tiltak i Den kulturelle skulesekken.
Utøvere med høy kompetanse
Båtbyggjarane ved Oselvarverkstaden har høg kompetanse, men det finst òg andre som meistrar handverket. Eit tett samarbeid med dei som brukar båtane er avgjerande for å vidareføre tradisjonen.
Handverkskunnskapen er vidareført frå båtbyggjarar frå slekter som Askvik, Drange og Søvik. Då Oselvarverkstaden starta opp i 1997, var det Harald Dalland og Nils Olav Solbakken som førte tradisjonen vidare til dagens båtbyggjarar.
Kunnskapsoverføring
Oselvarverkstaden byggjer og reparerer båtar på den gamle måten. For å sikre denne kunnskapen for framtida, legg verkstaden stor vekt på utdanning av nye båtbyggjarar og har difor alltid lærlingar som lærer faget.
Historisk bakgrunn
På 1800-talet var oselvaren den dominerande båttypen mellom fiskarane langs heile Hordalandskysten, og etter den store omveltinga i fiskeria kring førre hundreårsskifte, då fiskarane byrja ta i bruk større båtar som dei sette motor i, var det berre Os og Strandebarm som overlevde som båtbyggjarbygder i Hordaland.
Han har vore kjend som ein særs lett robåt og snøgg seglar, og i tillegg som ein trygg båt.
Båten fekk ein symbolsk og kanskje viktigare status då borgerskapet i Bergen tok den i bruk på på slutten av 1800tallet. Båttypen blei mot slutten av 1800tallet óg tatt i bruk som regattabåt.
I 2009 blei båten kåra til Norges Nasjonalbåt gjennom ein folkeleg avstemming. I dag brukast båten til regattasegling, men ikkje minst til friluftsliv og fritidsfiske med tradisjonelle reiskap.
Plan for videreføring
Oselvarverkstaden får tilskot frå Vestland fylke og Bjørnafjorden kommune, noko som sikrar den daglege drifta. I tillegg produserer og sel verkstaden 4–5 oselvarar kvart år. Den siste tida har vi òg teke eit større ansvar for andre tradisjonsbåtar frå distriktet vårt.
Spørsmål og kommentarer